મહારાજા સુરજમલ (महाराजा सूरजमल / Emperor Surajmal)

🔜 13 ફેબ્રુઆરી - મુઘલ આક્રમણોના દુશ્મન જાટ સમ્રાટ સૂરજમલનો જન્મદિવસ.

🔜 મોગલોના આક્રમણનો સામનો કરવામાં ઉત્તર ભારતમાં જે રાજાઓની ભૂમિકા મુખ્ય રહી છે, તેમાં ભરતપુર (રાજસ્થાન) ના જાટ સમ્રાટ સૂરજમલનું નામ ખૂબ જ આદર અને ગૌરવ સાથે લેવામાં આવે છે. તેનો જન્મ 13 ફેબ્રુઆરી, 1707 ના રોજ થયો હતો. તે રાજા બદનસિંહ 'મહેન્દ્ર'ના દત્તક પુત્ર હતા. તેને તેના પિતા પાસેથી ફિફર મળી. તે એક ખૂબ જ વ્યવસ્થિત, કુશળ સંચાલક, સ્વપ્નદ્રષ્ટા અને શરીર દ્વારા રાજદ્વારી હતા.  1733 માં તેણે ખેમકરણ સોગરીયાની ફતેહગ્રહી પર હુમલો કર્યો અને જીતી લીધું. આ પછી, તેણે 1743 માં તે જ જગ્યાએ ભરતપુર શહેરનો પાયો નાખ્યો અને 1753 માં ત્યાં આવીને રહેવા લાગ્યા.

🔜 જયપુરના રાજા જયસિંહ સાથે સમ્રાટ સૂરજમલની સારી મિત્રતા હતી. જયસિંહના મૃત્યુ પછી, તેમના પુત્રો ઈશ્વરી સિંહ અને માધોસિંહે ગાદી માટે લડ્યા. સૂરજમલ મોટા પુત્ર ઈશ્વરીસિંહની તરફેણમાં હતા, જ્યારે ઉદેપુરના મહારાણા જગતસિંહે નાના પુત્ર માધોસિંઘની તરફેણ કરી હતી.

🔜 માર્ચ 1747 માં થયેલા સંઘર્ષમાં ઈશ્વરીસિંહે જીત મેળવી. પાછળથી, મરાઠા, સિસોદિયા, રાઠોડ વગેરે સાત મોટા રાજાઓ માધો સિંહની તરફેણમાં આવ્યા. આવી સ્થિતિમાં, રાજા સૂરજમલે 1748 માં 10,000 સૈનિકો સાથે ઈશ્વરી સિંહને ટેકો આપ્યો અને તેણે ફરીથી વિજય મળ્યો. આ સાથે મહારાજા સૂરજમલનું નામ આખા ભારતમાં સાંભળવા મળ્યું.

🔜 મે 1753 માં, મહારાજા સૂરજમલે દિલ્હી અને ફિરોઝ શાહ કોટલા પર કબજો કર્યો.  દિલ્હીના નવાબ, ગાઝુદ્દીને ફરીથી મરાઠાઓને ઉશ્કેર્યા. આથી, મરાઠાઓએ ઘણા મહિનાઓ સુધી ભરતપુરમાં આવેલા તેમના કુમ્હેર કિલ્લાને ઘેરો નાખ્યો. જો કે, તેઓ તેને સંપૂર્ણ રીતે પકડી શક્યા નહીં અને આ યુદ્ધમાં મલ્હારરાવનો પુત્ર ખંડેરાવ હોલકર માર્યો ગયો. બાદમાં, સિંધિયાની મદદથી મહારાણી કિશોરીએ મરાઠા અને મહારાજા સૂરજ મલ વચ્ચે સંધિ કરી.

🔜 તે દિવસોમાં મહારાજા સૂરજ મલ અને જાટ શક્તિ તેમની ટોચ પર હતા. ઘણી વખત મોગલોએ પણ સુરજ મલની મદદ લીધી હતી. તેમણે મરાઠા સૈન્યના ઘણા અભિયાનોમાં સક્રિયપણે ભાગ લીધો હતો;  પરંતુ કેટલાક કારણોસર સૂરજ મલ અને સદાશિવ ભાઉ વચ્ચે મતભેદ થયા. તેનાથી ગુસ્સે થઈને સુરજ મલ ભરતપુર પાછા ચાલ્યા ગયા.

🔜 14 જાન્યુઆરી 1761, ના રોજ થયેલી પાણીપતની ત્રીજી લડાઈમાં, મરાઠા સત્તાઓ અહમદ શાહ અબ્દાલી સાથે ટકરાઈ. તેમાં 50 હજાર મરાઠા સૈનિકો માર્યા ગયા હતા.  મરાઠા સેના પાસે ન તો સંપૂર્ણ રાશન હતું અને ન તો તેમને આ પ્રદેશ વિશે કોઈ વિશિષ્ટ જ્ઞાન હતું. જો મહારાજા સૂરજ મલ સાથે સદાશિવ ભાઉના કોઈ મતભેદ ન હોત, તો આ યુદ્ધનું પરિણામ ભારત અને હિન્દુઓ માટે શુભ હોત.

🔜 આ પછી પણ, મહારાજા સૂરજમલે તેમની મિત્રતા નિભાવી. તેમણે બાકીના ઘાયલ સૈનિકો માટે ખોરાક, વસ્ત્રો અને દવા પ્રદાન કરી. રાણી કિશોરીએ લોકોને અપીલ કરી અને ખાદ્ય પદાર્થો વગેરે એકત્રિત કર્યા. પાછા જતા દરેક સૈનિકને માર્ગ માટે કેટલાક પૈસા, અનાજ અને કપડાં અપાયા. ઘણા સૈનિકો તેમના પરિવારને સાથે લાવ્યા હતા. તેઓના મૃત્યુ પછી, સૂરજ મલે તેમની વિધવાઓને પોતાના રાજ્યમાં સ્થાયી કર્યા. તે સમયે ભરતપુર ઉપરાંત આગ્રા, ધૌલપુર, મૈનપુરી, હાથરસ, અલીગ, ઈટાવા, મેરઠ, રોહતક, મેવાત, રેવાડી, ગુડગાંવ અને મથુરા પણ તેના ક્ષેત્રમાં શામેલ હતા.

🔜 મરાઠાઓની હાર પછી પણ મહારાજા સૂરજ મલે ગાઝિયાબાદ, રોહતક અને ઝજ્જર જીત્યા. સમરાંગણ જ વીરોની પથારી છે. ૨૫ ડિસેમ્બર, ૧૭૬૩ના રોજ  નવાબ નજીબુદ્દૌલા સાથે થયેલ યુદ્ધમાં ગાઝિયાબાદ અને દિલ્હી વચ્ચે આવેલ હિંડન નદીના તટ પર મહારાજા સૂરજમલે વિરગતિ પ્રાપ્ત કરી. તેમના યુદ્ધો અને બહાદુરીનું વર્ણન સુદાન કવિએ 'સુજાન ચરિત્ર' નામની રચનામાં કર્યું છે.

જય હિંદ

--------------------------------------------------------------

Hindi Translation :-

🔜 मुग़ल आक्रमण के प्रतिकारक महाराजा सूरजमल जाट / जन्म दिवस - 13 फरवरी

🔜 मुगलों के आक्रमण का प्रतिकार करने में उत्तर भारत में जिन राजाओं की प्रमुख भूमिका रही है, उनमें भरतपुर (राजस्थान) के महाराजा सूरजमल जाट का नाम बड़ी श्रद्धा एवं गौरव से लिया जाता है। उनका जन्म 13 फरवरी, 1707 में हुआ था। ये राजा बदनसिंह ‘महेन्द्र’ के दत्तक पुत्र थे। उन्हें पिता की ओर से वैर की जागीर मिली थी। वे शरीर से अत्यधिक सुडौल, कुशल प्रशासक, दूरदर्शी व कूटनीतिज्ञ थे। उन्होंने 1733 में खेमकरण सोगरिया की फतहगढ़ी पर हमला कर विजय प्राप्त की। इसके बाद उन्होंने 1743 में उसी स्थान पर भरतपुर नगर की नींव रखी तथा 1753 में वहां आकर रहने लगे।

🔜 महाराजा सूरजमल की जयपुर के महाराजा जयसिंह से अच्छी मित्रता थी। जयसिंह की मृत्यु के बाद उसके बेटों ईश्वरी सिंह और माधोसिंह में गद्दी के लिए झगड़ा हुआ। सूरजमल बड़े पुत्र ईश्वरी सिंह के, जबकि उदयपुर के महाराणा जगतसिंह छोटे पुत्र माधोसिंह के पक्ष में थे।

🔜 मार्च 1747 में हुए संघर्ष में ईश्वरी सिंह की जीत हुई। आगे चलकर मराठे, सिसौदिया, राठौड़ आदि सात प्रमुख राजा माधोसिंह के पक्ष में हो गये। ऐसे में महाराजा सूरजमल ने 1748 में 10,000 सैनिकों सहित ईश्वरी सिंह का साथ दिया और उसे फिर विजय मिली। इससे महाराजा सूरजमल का डंका सारे भारत में बजने लगा।

🔜 मई 1753 में महाराजा सूरजमल ने दिल्ली और फिरोजशाह कोटला पर अधिकार कर लिया। दिल्ली के नवाब गाजीउद्दीन ने फिर मराठों को भड़का दिया। अतः मराठों ने कई माह तक भरतपुर में उनके कुम्हेर किले को घेरे रखा। यद्यपि वे पूरी तरह उस पर कब्जा नहीं कर पाये और इस युद्ध में मल्हारराव का बेटा खांडेराव होल्कर मारा गया। आगे चलकर महारानी किशोरी ने सिंधियाओं की सहायता से मराठों और महाराजा सूरजमल में संधि करा दी।

🔜 उन दिनों महाराजा सूरजमल और जाट शक्ति अपने चरमोत्कर्ष पर थी। कई बार तो मुगलों ने भी सूरजमल की सहायता ली। मराठा सेनाओं के अनेक अभियानों में उन्होंने ने बढ़-चढ़कर भाग लिया; पर किसी कारण से सूरजमल और सदाशिव भाऊ में मतभेद हो गये। इससे नाराज होकर वे वापस भरतपुर चले गये।

🔜 14 जनवरी, 1761 में हुए पानीपत के तीसरे युद्ध में मराठा शक्तिओं का संघर्ष अहमदशाह अब्दाली से हुआ। इसमें एक लाख में से आधे मराठा सैनिक मारे गये। मराठा सेना के पास न तो पूरा राशन था और न ही इस क्षेत्र की उन्हें विशेष जानकारी थी। यदि सदाशिव भाऊ के महाराजा सूरजमल से मतभेद न होते, तो इस युद्ध का परिणाम भारत और हिन्दुओं के लिए शुभ होता।

🔜 इसके बाद भी महाराजा सूरजमल ने अपनी मित्रता निभाई। उन्होंने शेष बचे घायल सैनिकों के अन्न, वस्त्र और चिकित्सा का प्रबंध किया। महारानी किशोरी ने जनता से अपील कर अन्न आदि एकत्र किया। ठीक होने पर वापस जाते हुए हर सैनिक को रास्ते के लिए भी कुछ धन, अनाज तथा वस्त्र दिये। अनेक सैनिक अपने परिवार साथ लाए थे। उनकी मृत्यु के बाद सूरजमल ने उनकी विधवाओं को अपने राज्य में ही बसा लिया। उन दिनों उनके क्षेत्र में भरतपुर के अतिरिक्त आगरा, धौलपुर, मैनपुरी, हाथरस, अलीगढ़, इटावा, मेरठ, रोहतक, मेवात, रेवाड़ी, गुड़गांव और मथुरा सम्मिलित थे।

🔜 मराठों की पराजय के बाद भी महाराजा सूरजमल ने गाजियाबाद, रोहतक और झज्जर को जीता। वीर की सेज समरभूमि ही है। 25 दिसम्बर, 1763 को नवाब नजीबुद्दौला के साथ हुए युद्ध में गाजियाबाद और दिल्ली के मध्य हिंडन नदी के तट पर महाराजा सूरजमल ने वीरगति पायी। उनके युद्धों एवं वीरता का वर्णन सूदन कवि ने ‘सुजान चरित्र’ नामक रचना में किया है।

जय हिंद

--------------------------------------------------------------

English Translation :-

🔜 13th February - Birthday of the Mughals enemy Jat Emperor Surajmal.

🔜 Among the kings who played a major role in countering the Mughals invasion, the name of Jat Emperor Surajmal of Bharatpur (Rajasthan) is taken with great reverence and pride. He was born on February 13, 1707. He was the adopted son of King Badansingh 'Mahendra'. He got a fief from his father. He was an extremely well-mannered, skilled administrator, visionary and diplomat by body. He attacked and conquered Fatehgarhi of Khemkaran Sogariya in 1733. After this, he laid the foundation of Bharatpur city at the same place in 1743 and started living there in 1753.

🔜 Emperor Surajmal had a good friendship with the King Jai Singh of Jaipur. After Jai Singh's death, his sons Ishwari Singh and Madho Singh fought for the throne. Surajmal was in favor of elder son Ishwari Singh, while Maharana Jagat Singh of Udaipur favored younger son Madho Singh.

🔜 Ishwari Singh won in the conflict in March 1747. Later on, the Marathas, Sisodia, Rathore etc. seven major kings came in favor of Madho Singh. In such a situation, King Surajmal supported Ishwari Singh with 10,000 soldiers in 1748 and he again got victory. With this, the name of Maharaja Surajmal began to be heard all over India.

🔜 In May 1753, Maharaja Suraj Mal captured Delhi and Feroz Shah Kotla. The Nawab of Delhi, Ghaziuddin again instigated the Marathas. Hence, the Marathas surrounded their Kumher fort in Bharatpur for several months.  However, they could not capture him completely and Malharrao's son Khanderao Holkar was killed in this battle. Later, with the help of Scindia, the Empress Kishori made a treaty between the Marathas and Maharaja Suraj Mal.

🔜 In those days Maharaja Suraj Mal and Jat Shakti (strength) were at their peak. Many times the Mughals also took the help of Suraj Mal. He actively participated in many campaigns of Maratha armies; But for some reasons there were contrivance between Suraj Mal and Sadashiv Bhau. Angered by this, he went back to Bharatpur.

🔜 In the Third Battle of Panipat on 14th January 1761, the Maratha powers clashed with Ahmad Shah Abdali. Half of the one lakhs Maratha soldiers were killed in it. The Maratha army neither had full ration nor did they have any specific knowledge of the region. If there were no contrivance of Sadashiv Bhau with Maharaja Suraj Mal, the result of this war would have been auspicious for India and Hindus.

🔜 Even after this, Maharaja Suraj Mal had maintained his friendship. He provided food, clothing and medicine for the remaining wounded soldiers. Queen Kishori appealed to the public and collected food etc. On recovering, every soldier going back were given some money, food grains and clothes for the way. Many soldiers had brought their families with them. After their death, Suraj Mal settled their widows in his kingdom. At that time Agra, Dhaulpur, Mainpuri, Hathras, Aligarh, Etawah, Meerut, Rohtak, Mewat, Rewari, Gurgaon and Mathura were included in his area in addition to Bharatpur.

🔜 Even after the defeat of the Marathas, Maharaja Surajmal won Ghaziabad, Rohtak and Jhajjar. Battlefield is the most comfortable sleeping bed for War Heros. On December 25th, 1763, Maharaja Suraj Mal got martyrdom in the war with Nawab Najibuddaula on the banks of the Hindon River between Ghaziabad and Delhi. His wars and valor have been described by the Sudan poet in a composition called 'Sujan Charitra'.

Jay Hind